W ubiegły piątek 7.02.2025 mieliśmy przyjemność gościć dr. Bruno Aricha-Gerza z uniwersytetu w Aachen oraz dr. Jacka Kołtana z Europejskiego Centrum Solidarności z dyskusją panelową „Heinrich Böll Polen und die 'Solidarność’“.
Szeroko zakrojone zaangażowanie Heinricha Bölla obejmowało miedzy innymi obronę sprawy Solidarności. Został za to pośmiertnie odznaczony Medalem Wdzięczności Europejskiego Centrum Solidarności, wręczonym synowi Bölla René w 2015 r. przez ówczesnego dyrektora Basila Kerskiego. Laureat literackiej Nagrody Nobla z 1972 roku już wcześniej zajmował się Polską i stosunkami polsko-niemieckimi w swojej twórczości pisarskiej i dziennikarskiej: historia jego zaangażowania w tym temacie sięga od jego debiutu literackiego „Der Zug war pünktlich” („Pociąg był na czas”), który przenosi nas do wschodniej Polski, a obecnie Ukrainy w 1947 roku, do recenzji polskiej literatury i do lat 80-tych, kiedy to brał udział w konferencjach prasowych i oświadczeniach na rzecz działaczy związkowych i innych ruchów krytycznych wobec państwa. „Kwietnik wolności”, jak Böll nazwał kiedyś Polskę w przeciwieństwie do NRD, składał się dla niego również ze sceny gdańskiej – nasze spotkanie ma wyjaśnić te związki i różnice.
Dr Bruno Arich-Gerz
Bruno Arich-Gerz jest współautorem i współredaktorem książki „Heinrich Böll. O Polsce i Polakach. Wybór Pism”, zbioru i nowego przekładu pism o Polsce, który powstał w 2017 roku z okazji 100. rocznicy urodzin Heinricha Bölla we współpracy z Pawłem Piszczazowskim (Uniwersytet Warszawski). W latach 2017 i 2022 był on pisarzem-rezydentem w Heinrich Böll Cottage w Irlandii i jest autorem tekstów naukowych i publicystycznych na temat twórczości i życia Bölla.
Jeśli istnieje coś takiego, jak zmysł polityczny, to współczesny świat polityki powinien uczyć się go od Bölla. W okresie zimnej wojny podział świata na bipolarny system zdawał się nie tylko narzucać uproszczoną logikę dobra i zła, ale i daleko idące uproszczenia w myśleniu o możliwościach społecznej i politycznej zmiany. Był to czas tzw. Realpolitik, która zdefiniowała sztywne ramy politycznej wyobraźni, ukazując świat siły i zdecydowania. Uznała wojnę za kluczowy czynnik działań politycznych, a świat idei i moralnych rozstrzygnięć za pozbawiony znaczenia politycznego. Tej ułudzie uległo w Niemczech wielu i ulegają jej właściwie do dziś. Trzeba było Heinricha Bölla z jego ponadprzeciętną wrażliwością i wyczuciem, by zrozumieć, że Europa Środkowa i Wschodnia nie jest szarą strefą wpływów między Zachodem a Wschodem, lecz aktorem na politycznej scenie zaskakującym odwagą i twórczo przekraczającym granice tego, co możliwe. Böll dostrzegł od razu, że Realpolitik straciła u samego początku kontakt z rzeczywistością, i że możliwości zmiany otwierają się przed Europą dzięki ideom i moralnej wrażliwości tych, którzy świat pragną zmienić. Dziś, w innych, ale znowu dramatycznych warunkach, warto wrócić do wrażliwości Bölla i przyjrzeć się bliżej jego umiejętności przekraczania nazbyt dobrze znanych schematów i ograniczeń wyobraźni. Mamy czego się od niego nauczyć.
Dr Jacek Kołtan
Jacek Kołtan, filozof, politolog, wicedyrektor Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. Doktorat filozofii obronił na Freie Universität Berlin. Interesuje się rozwojem współczesnej teorii społecznej i politycznej, hermeneutyką, antropologią filozoficzną i fenomenologią. Jego wcześniejsze zainteresowania badawcze obejmują historyczną ideę solidarności, ruchy społeczne i nieliberalną demokrację. Jego publikacje obejmują min. pozycje „Solidarność, demokracja, Europa” (red., 2021), „Solidarność i kryzys zaufania” (red., 2016) oraz „Der Mitmensch. Zur Identitätsproblematik des sozialen Selbst ausgehend von der Frühphilosophie Martin Heideggers und Karl Löwiths” (2012).
Dyskusja była wyjątkowo ciekawa i pokazała, z jak dużym zrozumieniem dwóch powojennych pisarzy Heinrich Böll i Günter Grass reagowali na wydarzenia historyczne w Polsce, szczególnie związane z NSZZ Solidarność.
Jeżeli ktoś żałuje, że nie był na spotkaniu, to mamy dobrą wiadomość – będzie nagranie!
