25.10.2024 Sławomir Kościelak, profesor UG, pracownik dydaktyczno-naukowy w Instytucie Historii Uniwersytetu Gdańskiego specjalista od historii nowożytnej oraz historii kościoła wygłosił u nas wykład „Asymilacja – Kulturkampf – Kwestia socjalna. Obraz stosunków wyznaniowych Gdańska w „długim” XIX wieku”.
Co było przedmiotem wykładu? Oczywiście pytanie jakie wyznania i w jakim stopniu tworzyły społeczeństwo, a zatem również charakter XIX-wiecznego Gdańska.
„Długi” XIX wiek, liczony od momentu włączenia Gdańska do Królestwa Prus w drugim rozbiorze Polski z 1793 roku po kres I wojny światowej w 1918 roku to epoka ewolucyjnych i rewolucyjnych (uwzględniając dynamikę niektórych rozwiązań) przemian w stosunkach wyznaniowych Gdańska, już w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej ośrodka wielowyznaniowego, jednak z dominującą rolą luteranizmu. Ewangelicyzm pozostał w mieście nad Motławą wyznaniem pierwszoplanowym, decyzją władców Prus ujętym w ramy Unii tzw. Staropruskiej, łączącej w jednym dwa antagonistyczne do tego momentu kościoły, luterański i kalwiński. Katolicy powiększyli swoje szeregi ogarniając z końcem tego stulecia trzecią część populacji, zostali jednakże zmuszeni do przebudowania swojej struktury organizacyjnej. Zlikwidowano klasztory starego typu, kontemplacyjne i mendykanckie, w poklasztornych obiektach pojawiły się nowe parafie, a pośród wiernych nowe, czynne zgromadzenia. Całkowicie rewolucyjna była zarządzona odgórnie asymilacja społeczności żydowskiej, a ośrodki judaizmu stały się widocznym komponentem nie tylko przedmieść, ale i śródmieścia Gdańska. W mieście pojawiły się nowe kościoły i związki wyznaniowe. Po okresie oświeceniowej sekularyzacji nastąpił okres wzmożonej “romantycznej” religijności, jednocześnie jednak przed wszystkimi kościołami i związkami wyznaniowej stanęła trudna do opanowania, wieszcząca czasy socjaldemokracji i komunizmu kwestia socjalna, związana z napływem do miasta tysięcy nowych mieszkańców, szeroko pojętego proletariatu. Wszystkie te aspekty stworzyły bardzo dynamiczny i skomplikowany obraz stosunków wyznaniowych tego czasu.
