„Gdańsk i okolice w czasach Johanna Gottfrieda Herdera” to cykl pięciu spotkań ze specjalistami z dziedziny historii, kultury i literatury, którzy zajmują się historią Gdańska i okolic.
Zapraszamy Was w ramach tego cyklu na jeden spacer tematyczny oraz cztery wykłady w naszej siedzibie na ul. Ogarnej 26, podczas których postaramy się przybliżyć Wam epokę, w której żył Johann Gottfried Herder.
Na ten cykl obowiązują zapisy. Na spacer z cyklu “Spotkania z Herderem”, który odbędzie się 14.10.2023 z dr Magdaleną Sachą nie mamy już wolnych miejsc. Chętnych do udziału pozostałych spotkaniach prosimy o wypełnienie formularza zgłoszeniowego.
Projekt ten wspiera starania Konsulatu Generalnego Niemiec w Gdańsku, Fundacji Herdera oraz Instytutu Filologii Germańskiej na Uniwersytecie Gdańskim, które ogłosiły rok akademicki 2023/2024 rokiem Herdera.
6.10.2023 (piątek) 17.30–19.30
dr Ewa Barylewska–Szymańska
Gdańskie sypialnie w XVIII w. Miejsce snu, życia rodzinnego, towarzyskich spotkań?
Wykład w Centrum Herdera UG, Gdańsk ul. Ogarna 26
Sypialnie w gdańskich kamienicach umieszczano od strony podwórza, co gwarantowało ciszę i zapewniało wypoczynek. Łóżka gospodarzy wyposażano w wiele piernatów i poduszek zapewniających komfort. Zapuszczone kotary wokół łóżek poprawiały warunki termiczne, co było istotne szczególnie zimą.
Odmiennie niż jesteśmy do tego przyzwyczajeni, obecnie sypialnie wykorzystywano także w ciągu dnia. Wnętrza te były miejscem życia rodzinnego, niekiedy nawet nieformalnych spotkań towarzyskich. Można było tu spożyć niewielki posiłek i wypić ciepłe napoje. W rodzinnej sypialni miejsce snu znajdowały też młodsze dzieci.
Informacje na temat gdańskich sypialni czerpiemy z różnych źródeł archiwalnych. Gdy badamy je, łączymy ze sobą różne wątki, to wyłania się obraz, który pozwala na „zrekonstruowanie” życia gdańszczan w osiemnastym stuleciu.
dr Ewa Barylewska–Szymańska – historyk kultury materialnej, sztuki i architektury. Absolwentka historii sztuki Uniwersytetu Albertusa Magnusa w Kolonii (Niemcy) i Uniwersytetu Warszawskiego. Doktorat przygotowała w Instytucie Historii Uniwersytetu Gdańskiego.
Zainteresowania badawcze: historia architektury i historia wnętrz, rzemiosło artystyczne i życie codzienne XVIII–XX wieku oraz historia ochrony zabytków i muzealnictwa XIX i XX w. w Gdańsku i Europie Północnej.
Autorka ponad 100 publikacji (artykułów naukowych, edycji źródeł, książek, redaktorka naukowa publikacji), w tym książki „Od piwnic po strych. Wnętrza domów gdańskich drugiej połowy XVIII wieku” (2015) wydanej wspólnie przez Instytut Historii PAN oraz Muzeum Historyczne Miasta Gdańska (obecnie Muzeum Gdańska) oraz kilkunastu artykułów naukowych związanych z tematyką wystroju i wyposażenia historycznych domów gdańskich.
Obecnie zajmuje się między innymi domami osiemnastowiecznych gdańszczanek, gdańskim muzealnictwem i ochroną zabytków.
Zastępca Dyrektora ds. Merytorycznych w Muzeum Gdańska, kierownik Domu Uphagena w Gdańsku.
13.10.2023 (piątek) 17.30–19.30
dr Magdalena Sacha
Gdańszczanie 1799 roku w oczach Augusta von Lehndorffa
Wykład w Centrum Herdera UG, Gdańsk ul. Ogarna 26
August Adolf Leopold von Lehndorff-Bandels (1771-1820) był jedną z barwniejszych postaci końca XVIII w. na Pomorzu Gdańskim. Był to „człowiek niezwykły, ruchliwy, twórczy, błyskotliwy, piszący po niemiecku, włosku, francusku, tworzący dramaty, powieści, prace naukowe, relacje z podróży; jako wydawca wspomagający też innych” (P. Kąkol, 2009). Prekursorskim jak na ówczesne warunki pismem wydanym przez Lehndorffa był traktat o konieczności kształcenia kobiet autorstwa Louise von Krockow (1793). To właśnie z dworem Krockowów w Krokowej połączyły Lehndorffa szczególne więzi – tu wystawiano jego dramaty w leśnym amfiteatrze, tu w niedalekim Godętowie zbudował dworską scenę teatralną, tu wreszcie zakochał się po uszy w młodziutkiej córce hrabiny.
Hrabia Lehndorff po przeprowadzce do Gdańska w 1799 r. opublikował modną powieść epistolarną pt. „Meine Reise ins blaue Ländchen” („Moja podróż do błękitnego kraiku”). W powieści szczególną rolę zajmuje Gdańsk jako miasto kupców i kolekcjonerów. Co poruszało jego mieszkańców, czym zasłużyli sobie na pochwały, a czym na krytykę literackiego geniusza i utracjusza? Jak oceniał urodę Gdańszczanek i zajęcia codzienne Gdańszczan? W trakcie spotkania dowiemy się, jak Lehndorff, przybysz z Prus, patrzył na mieszkańców tego miasta.
Dr Magdalena Izabella Sacha: polonistka, germanistka, tłumaczka i muzealniczka. Studiowała w Warszawie, Gdańsku i Jenie. W latach 2001-2009 prowadziła Muzeum Regionalne w Krokowej. Od 2004 r. pracuje jako adiunkt w Zakładzie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Gdańskiego. Ostatnio wydała trzytomową publikację pt. „Edukacja kobiet na Pomorzu Gdańskim w początkach XIX wieku. Działalność Louise von Krockow” (Gdańsk 2021), zawierającą między innymi tłumaczenie traktatu pedagogicznego „Radą i czynem ku dobremu dziełu”, którego pierwszym wydawcą był A.A.L. von Lehndorff.
14.10.2023 (sobota) 10.00–12.00
dr Magdalena Sacha
Zwiedzanie Gdańska z hrabią Augustem von Lehndorffem
Spacer, miejsce spotkania: Centrum Herdera, Gdańsk ul. Ogarna 26
August Adolf Leopold von Lehndorff-Bandels (1771-1820) to pisarz i wydawca, autor powieści epistolarnej pt. „Meine Reise ins blaue Ländchen” („Moja podróż do błękitnego kraiku”), w której umieścił również opisy Gdańska drugiej połowy XVIII wieku. Nasz spacer powiedzie nas zatem śladami spacerów pisarza, który był pilnym czytelnikiem traktatów o historii Gdańska oraz jednym z pierwszych autorów przewodników turystycznych.
Podczas naszego zwiedzania śladami hrabiego dowiemy się jak opisuje Bramę Wyżynną, Bramę Długouliczną, Bazylikę Mariacką. Zatrzymamy się nad jego opisami elementów wystroju Dworu Artusa oraz Wielkiej Zbrojowni oraz zobaczymy, które z nich szczególnie przyciągają jego uwagę. Dowiemy się, jakim kolekcjom bibliotecznym i zbiorom naturaliów poświęca szczególnie dużo atencji.
Czy bezrefleksyjnie podziwia gdańskie zabytki? Co się mu w nich podoba, co krytykuje? Jakie fakty historyczne związane z gdańskimi zabytkami go interesują, jak się do nich ustosunkowuje? Na ile z jego opisów jesteśmy w stanie odtworzyć stan wiedzy o historii sztuki w XVIII wieku? Jaki obraz Gdańska, jego społeczeństwa i architektury przekazuje? A nawet – jakie wnioski na temat gospodarowania wodą w Gdańsku wyciąga oglądając fontannę Neptuna?
Na wszystkie te pytania odpowie podczas spaceru dr Magdalena Izabella Sacha: polonistka, germanistka, tłumaczka i muzealniczka. Studiowała w Warszawie, Gdańsku i Jenie. W latach 2001-2009 prowadziła Muzeum Regionalne w Krokowej. Od 2004 r. pracuje jako adiunkt w Zakładzie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Gdańskiego. Ostatnio wydała trzytomową publikację pt. „Edukacja kobiet na Pomorzu Gdańskim w początkach XIX wieku. Działalność Louise von Krockow” (Gdańsk 2021), zawierającą między innymi tłumaczenie traktatu pedagogicznego „Radą i czynem ku dobremu dziełu”, którego pierwszym wydawcą był A.A.L. von Lehndorff.
Realizacja tego spaceru odbywa się w ramach stypendium Marszałka Województwa Pomorskiego dla twórców kultury na rok 2023.
27.10.2023 (piątek) 17.30–19.30
dr Dobromiła Maria Rzyska–Laube
O współistnieniu dwóch narodowości – polskiej i niemieckiej na przykładzie polskich ziemian z Pomorza Nadwiślańskiego
Wykład w Centrum Herdera UG, Gdańsk ul. Ogarna 26
Spotkanie to będzie okazją do poznania koegzystencji polskich i niemieckich ziemian na przestrzeni XIX w. na przykładzie znanych polskich rodzin szlacheckich: Donimirskich, Janta-Połczyńskich, Wybickich i Sierakowskich. Prelegentka opowie o zmieniających się relacjach, spowodowanych działaniami politycznymi i przemianami społecznymi, a także o kryzysie w okresie dwudziestolecia międzywojennego i tragicznych okolicznościach II wojny światowej. Przybliży także przykłady współczesnego pozytywnego współdziałania obu nacji w Muzeum Tradycji Szlacheckiej w Waplewie Wielkim.
Dr Dobromiła Maria Rzyska–Laube – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie „nauki o sztuce”. Rozprawę doktorską pod tytułem: „Zbiory artystyczne polskich ziemian na Pomorzu Nadwiślańskim od końca XVIII wieku po czasy dzisiejsze” obroniła w 2019 roku u prof. dr hab. Małgorzaty Omilanowskiej. Dobromiła Rzyska-Laube jest adiunktem w Muzeum Tradycji Szlacheckiej w Waplewie Wielkim, oddziale Muzeum Narodowego w Gdańsku.
24.11.2023 (piątek) 17.30–19.30
dr Janusz Mosakowski
Opowiedzieć miejskie legendy – gdańscy naśladowcy Johanna Gottfrieda Herdera
Wykład w Centrum Herdera UG, Gdańsk ul. Ogarna 26
Podczas spotkania, któremu patronował będzie Johann Gottfried Herder, pionier niemieckich badań nad kulturą ludową, dr Mosakowski zaprezentuje słuchaczom najważniejsze i najciekawsze zbiory niemieckich legend gdańskich, spisywanych przez naśladowców wielkiego morążanina w wieku dziewiętnastym i dwudziestym.
Wspólnie zastanowimy się nad zmieniającymi się – od oczywistych po zaskakujące – funkcjami, pełnionymi przez miejskie legendy na przestrzeni lat. Zrozumieniu tego fenomenu służyć będzie autorska próba uporządkowania tekstów legendowych o Gdańsku z uwzględnieniem ich tematyki, kształtu formalnego, gatunku literackiego, osoby autora, czasu powstania i ich atrakcyjności, objawiającej się także w polskiej, powojennej kontynuacji miejskiej narracji legendowej.
Spotkanie poprowadzi dr Janusz Mosakowski, pracownik naukowy Instytutu Filologii Polskiej UG, autor książki „Dzieje Gdańska w niemieckiej powieści historycznej”, tłumacz literatury naukowej i pięknej o Gdańsku (Peter Oliver Loew „Gdańsk i jego przeszłość”, Johannes Trojan „Mój ojciec, kupiec”, Felix Scherret „Dolar drożeje!”, Marie Sansgêne „Wspomnienia z młodości ubogiej służącej”, Richard Teclaw „Reportaże z Wolnego Miasta 1926-1928”), kierownik pracowni badawczej „Literackie Trójmiasto”, stały współpracownik gdańskiego kwartalnika „30 Dni”, licencjonowany przewodnik trójmiejski.