Od 17.01.2025 do 28.06.2025 Centrum Herdera UG zaprasza na wykłady, dyskusję panelową i spacer pt. Spotkania polsko-niemieckie.
Udział w wydarzeniach jest bezpłatny, ale obowiązują zapisy. Zapisy rozpoczniemy 3.12.2025 r., na tej stronie dostępny będzie formularz zgłoszeniowy.
Wszystkie wykłady i dyskusja odbędą się w Centrum Herdera na ul. Ogarnej 26.
17.01.2025 (piątek) 17.30-19.30
prof. Camilla Badstübner-Kizik Niemieckojęzyczna produkcja filmowa dawniej i dziś. Rekonesans i inspiracje (Wykład)
7.02.2025 (piątek) 17.30-19.30
dr Bruno Arich-Gerz, dr Jacek Kołtan Heinrich Böll, Polen und die „Solidarność” (Podiumsdiskussion)
14.03.2025 (piątek) 17.30-19.30
prof. Marion Brandt Spotkanie niemieckiego pisarza Alfreda Döblina z Polską w 1924 r. (Wykład)
28.03.2025 (piątek) 17.30-19.30
prof. Agnieszka Gębczyńska-Janowicz Współczesne krajobrazy pamięci na przykładzie Gdańska, Warszawy i Berlina (Wykład)
6.06.2025 (piątek) 17.30-19.30
Reinhard Albers Gdańsk und Lübeck. Parallelen und Unterschiede (Bildvortrag auf Deutsch)
28.06.2025 (sobota) 11.00-13.00
dr Andrzej Hoja Wystawa poświęcona mieszkańcom Pomorza Gdańskiego służącym w niemieckim wojsku w trakcie II wojny światowej (Oprowadzanie kuratorskie w Ratuszu Głównego Miasta)
Partnerem cyklu jest Biblioteka Wojewódzka.
Szczegółowy opis wydarzeń:
17.01.2025 (piątek) 17.30-19.30
prof. Camilla Badstübner-Kizik
Niemieckojęzyczna produkcja filmowa dawniej i dziś. Rekonesans i inspiracje (Wykład)
Prelegentka proponuje na początek krótki i subiektywny przegląd historii niemieckojęzycznej kinematografii na przykładzie wybranych dzieł i twórców, aby potem przejść do niemieckojęzycznej produkcji filmowej, jak się ona przedstawia obecnie. Punkt ciężkości leży na filmach kinowych niemieckich, uzupełniająco omawiane będą również wybrane pozycje produkcji telewizyjnej oraz tytuły produkcji przemysłu filmowego Austrii oraz niemieckojęzycznej Szwajcarii.
Referat zostanie zilustrowany krótkimi wycinkami z filmów, sylwetkami ciekawych osobistości, wglądem w fascynujące miejsca związane z filmami niemieckojęzycznymi, bogatymi stronami internetowymi oraz mnóstwem impulsów, co koniecznie należałoby obejrzeć.
Wykład jest pomyślany jako rodzaj uzupełnienia do Tygodnia Filmu Niemieckiego 2025.
Prof. Camilla Badstübner-Kizik do roku 2007 pracowała na Uniwersytecie Gdańskim, w tym długie lata w Kolegium Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych UG, którego pod samym końcem jego istnienia była również dyrektorką. Od 2007 jest profesorem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie kieruje Zakładem Dydaktyki Kultury i Mediów w Instytucie Lingwistyki Stosowanej.
Film stanowi stałą pozycję w jej działalności naukowej oraz dydaktycznej. Ze studentami prowadzi m.in. zajęcia z tłumaczenia audiowizualnego oraz dydaktyki pracy z filmem na zajęciach języka obcego. Poza tym szczególnie interesuje się językiem w przestrzeni publicznej oraz językiem polityki i reklamy.
7.02.2025 (piątek) 17.30-19.30
dr Bruno Arich-Gerz, dr Jacek Kołtan
Heinrich Böll Polen und die „Solidarność“ (Podiumsdiskussion auf Deutsch)
Dr Bruno Arich-Gerz Solidarität im „Blumenbeet der Freiheit”
Zum vielfältigen Engagement von Heinrich Böll zählte das Eintreten für die Sache der Solidarność. Postum erhielt er dafür die Dankbarkeitsmedaille des Europäischen Solidarność-Zentrums, verliehen im Jahr 2015 durch dessen damaligen Direktor Basil Kerski an Bölls Sohn René. Auch vorher befasste sich der Literaturnobelpreisträger des Jahres 1972 in seinem schriftstellerischen und publizistischen Schaffen mit Polen und den deutsch-polnischen Beziehungen: Der Bogen spannt sich von seinem literarischen Debüt Der Zug war pünktlich, das 1947 an ostpolnische und heute ukrainische Schauplätze führt, über Rezensionen polnischer Literatur bis in die 1980er Jahre, als er in Pressekonferenzen und Statements einbringt für die Akteure der Gewerkschaft und anderer staatskritischer Bewegungen. Das „Blumenbeet der Freiheit”, wie Böll Polen einmal im Unterschied zur DDR nannte, bestand für ihn aber auch aus dem Schauplatz Gdańsk – dies will die Veranstaltung verdeutlichen.
Bruno Arich-Gerz ist Mitautor und –herausgeber von Heinrich Böll: Wybór Pism, einer Sammlung und Neuübersetzung von Schriften zu und über Polen, die 2017 zum 100. Geburtstag Heinrich Bölls in Zusammenarbeit mit Paweł Piszczazowski (Universität Warschau) entstanden ist. Er war Writer-in-Residence im Heinrich Böll Cottage in Irland 2017 und 2022 und ist Autor von wissenschaftlichen und publizistischen Texten zu Bölls Werk und Leben.
Dr Jacek Kołtan, Böll Solidarność und Realpolitik
Wenn es so etwas wie politischen Verstand gibt, dann sollte die moderne politische Welt ihn von Böll lernen. Während des Kalten Krieges schien die Einteilung der Welt in ein bipolares System nicht nur eine vereinfachende Logik von Gut und Böse aufzuerlegen, sondern auch eine weitreichende Vereinfachung im Denken über die Möglichkeiten des sozialen und politischen Wandels. Es war die Zeit der so genannten Realpolitik, die den starren Rahmen der politischen Vorstellungskraft absteckte und eine Welt der Stärke und harten Entschiedenheit darstellte. Sie betrachtete den Krieg als Schlüsselfaktor des politischen Handelns und die Welt der Ideen und Moral als politisch irrelevant. Diesem Wahn sind viele in Deutschland erlegen, und er hält bis heute an. Erst Heinrich Böll mit seiner überdurchschnittlichen Sensibilität und Einbildungskraft erkannte, dass Mittel- und Osteuropa keine Grauzone zwischen West und Ost sei, sondern ein Akteur auf der politischen Bühne, der mit seinem Mut überraschte und kreativ die Grenzen des Möglichen auslotete. Böll erkannte sofort, dass die Realpolitik von Anfang an den Bezug zur Realität verloren hatte und dass sich für Europa durch die Ideen und die moralische Sensibilität derer, die die Welt verändern wollten, Chancen für Wandel eröffneten. Heute, unter anderen, aber erneut dramatischen Bedingungen, lohnt es sich, auf Bölls Sensibilität zurückzukommen und seine Fähigkeit, die allzu vertrauten Muster und Grenzen der Vorstellungskraft zu überwinden, genauer zu betrachten. Wir haben etwas von ihm zu lernen.
Dr Jacek Kołtan, Philosoph, Politikwissenschaftler, Forschungsbeauftragter des Direktors des Europäischen Solidarność-Zentrums in Gdańsk. Er promovierte im Fach Philosophie an der Freien Universität in Berlin. Er interessiert sich für die Entwicklung der zeitgenössischen sozialen und politischen Theorie, Hermeneutik, philosophische Anthropologie und Phänomenologie. Zu seinen bisherigen Forschungsinteressen gehören die Geschichtsidee der Solidarität, soziale Bewegungen und illiberale Demokratie. Zu seinen Publikationen gehören u.a. „Solidarity, Democracy, Europe” (Hg., 2021), „Solidarity and the Crisis of Trust” (Hg., 2016) und „Der Mitmensch. Zur Identitätsproblematik des sozialen Selbst ausgehend von der Frühphilosophie Martin Heideggers und Karl Löwiths” (2012).
Dr Bruno Arich-Gerz Solidarność w „kwietniku wolności”
Szeroko zakrojone zaangażowanie Heinricha Bölla obejmowało miedzy innymi obronę sprawy Solidarności. Został za to pośmiertnie odznaczony Medalem Wdzięczności Europejskiego Centrum Solidarności, wręczonym synowi Bölla René w 2015 r. przez ówczesnego dyrektora Basila Kerskiego. Laureat literackiej Nagrody Nobla z 1972 roku już wcześniej zajmował się Polską i stosunkami polsko-niemieckimi w swojej twórczości pisarskiej i dziennikarskiej: historia jego zaangażowania w tym temacie sięga od jego debiutu literackiego „Der Zug war pünktlich” („Pociąg był na czas”), który przenosi nas do wschodniej Polski, a obecnie Ukrainy w 1947 roku, do recenzji polskiej literatury i do lat 80-tych, kiedy to brał udział w konferencjach prasowych i oświadczeniach na rzecz działaczy związkowych i innych ruchów krytycznych wobec państwa. „Kwietnik wolności”, jak Böll nazwał kiedyś Polskę w przeciwieństwie do NRD, składał się dla niego również ze sceny gdańskiej – nasze spotkanie ma wyjaśnić te związki i różnice.
Bruno Arich-Gerz jest współautorem i współredaktorem książki „Heinrich Böll: Wybór Pism”, zbioru i nowego przekładu pism o Polsce, który powstał w 2017 roku z okazji 100. rocznicy urodzin Heinricha Bölla we współpracy z Pawłem Piszczazowskim (Uniwersytet Warszawski). W latach 2017 i 2022 był on pisarzem-rezydentem w Heinrich Böll Cottage w Irlandii i jest autorem tekstów naukowych i publicystycznych na temat twórczości i życia Bölla.
Dr Jacek Kołtan Böll Solidarność i Realpolitik
Jeśli istnieje coś takiego, jak zmysł polityczny, to współczesny świat polityki powinien uczyć się go od Bölla. W okresie zimnej wojny podział świata na bipolarny system zdawał się nie tylko narzucać uproszczoną logikę dobra i zła, ale i daleko idące uproszczenia w myśleniu o możliwościach społecznej i politycznej zmiany. Był to czas tzw. Realpolitik, która zdefiniowała sztywne ramy politycznej wyobraźni, ukazując świat siły i zdecydowania. Uznała wojnę za kluczowy czynnik działań politycznych, a świat idei i moralnych rozstrzygnięć za pozbawiony znaczenia politycznego. Tej ułudzie uległo w Niemczech wielu i ulegają jej właściwie do dziś. Trzeba było Heinricha Bölla z jego ponadprzeciętną wrażliwością i wyczuciem, by zrozumieć, że Europa Środkowa i Wschodnia nie jest szarą strefą wpływów między Zachodem a Wschodem, lecz aktorem na politycznej scenie zaskakującym odwagą i twórczo przekraczającym granice tego, co możliwe. Böll dostrzegł od razu, że Realpolitik straciła u samego początku kontakt z rzeczywistością, i że możliwości zmiany otwierają się przed Europą dzięki ideom i moralnej wrażliwości tych, którzy świat pragną zmienić. Dziś, w innych, ale znowu dramatycznych warunkach, warto wrócić do wrażliwości Bölla i przyjrzeć się bliżej jego umiejętności przekraczania nazbyt dobrze znanych schematów i ograniczeń wyobraźni. Mamy czego się od niego nauczyć.
Jacek Kołtan, filozof, politolog, wicedyrektor Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. Doktorat filozofii obronił na Freie Universität Berlin. Interesuje się rozwojem współczesnej teorii społecznej i politycznej, hermeneutyką, antropologią filozoficzną i fenomenologią. Jego wcześniejsze zainteresowania badawcze obejmują historyczną ideę solidarności, ruchy społeczne i nieliberalną demokrację. Jego publikacje obejmują min. pozycje „Solidarność, demokracja, Europa” (red., 2021), „Solidarność i kryzys zaufania” (red., 2016) oraz „Der Mitmensch. Zur Identitätsproblematik des sozialen Selbst ausgehend von der Frühphilosophie Martin Heideggers und Karl Löwiths” (2012).
14.03.2025 (piątek) 17.30-19.30
prof. Marion Brandt
Spotkanie niemieckiego pisarza Alfreda Döblina z Polską w 1924 r. (Wykład)
Alfred Döblin (1878-1957) to kluczowa postać literackiego modernizmu w Niemczech. Günter Grass nazywał go swoim mistrzem, a jego książka „Berlin Alexanderplatz. Die Geschichte vom Franz Biberkopf” (1929 ) do dziś jest najbardziej znaną powieścią związaną z Berlinem. Jesienią 1924 roku Döblin podróżował przez dwa miesiące po Polsce, potem przedstawił w literackim reportażu „Podróż po Polsce” – unikalny portret II Rzeczypospolitej.
Marion Brandt przygotowała nową edycję tej książki w wydawnictwie Fischer. W monografii Alfred Döblins „Reise in Polen”. Eine textgenetische Studie. Mit editorischem Kommentar und der Rezeptionsgschichte des Buches zrekonstruowała podróż Döblina na podstawie notatek i rękopisów zachowanych w spuściźnie autora i badała zabiegi, za pomocą których pisarz przekształcił swoje przeżycia w tekst literacki.
Na spotkaniu w Centrum Herdera opowie o tym, co znaczyło spotkanie z Polską dla Döblina, co go interesowało i inspirowało, a co irytowało i zniechęcało w kraju sąsiedzkim. Opisze ona jego podróż jako spotkanie zasymilowanego zachodniego Żyda z kulturą Europy Wschodniej oraz opowie o jego pobycie w Gdańsku.
Prof. Marion Brandt – profesor literatury niemieckiej w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego – w swojej pracy naukowej zajmuje się stosunkami polsko-niemieckimi w literaturze, literaturą niemiecką XX w. oraz literaturą związaną z Gdańskiem.
28.03.2025 (piątek) 17.30-19.30
prof. Agnieszka Gębczyńska-Janowicz
Współczesne krajobrazy pamięci na przykładzie Gdańska, Warszawy i Berlina (Wykład)
Zapraszamy na wykład popularno-naukowy, który przeniesie nas w wielowątkowy świat krajobrazu pamięci we współczesnych miastach. Przyjrzymy się, jak przestrzeń publiczna staje się miejscem, gdzie materialne nośniki pamięci – od pomników po drobne artystyczne instalacje – opowiadają historię, która ma kluczowe znaczenie dla tożsamości mieszkańców. Zastanowimy się nad rolą symbolicznych obiektów, takich jak pomniki czy wkomponowane w przestrzeń „potykacze”, które przywołują wydarzenia przeszłości, oraz nad większymi, monumentalnymi muzeami, które oferują bliższe zaznajomienie się z historią.
Podczas wykładu omówimy także interesujące przykłady form upamiętnienia historii, które powstały w Warszawie, Berlinie i Gdańsku – miastach, gdzie współczesna historia wywarła ogromny wpływ na życie ich mieszkańców. Udziału w wykładzie pozwoli Wam zrozumieć, jak pamięć kształtuje naszą przestrzeń i codzienność.
Prof. Agnieszka Gębczyńska-Janowicz (dr hab. inż. arch.) architekt i profesor na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej. Laureatka Nagrody Gdańskiego Towarzystwa Naukowego i Prezydenta Miasta Gdańska dla młodych pracowników nauki oraz Stypendium naukowego dla wybitnego młodego naukowca MNiSzW.
Jest autorką prac naukowych o roli architektury w kształtowaniu współczesnych miejsc pamięci, między innymi monografii autorskich: „Rola architektury w tworzeniu miejsc pamięci – od połowy XX wieku do współczesności” (2010) oraz „Architektura na terenach byłych nazistowskich obozów koncentracyjnych. Funkcjonalna zmienność upamiętniania” (2019).
6.06.2025 (piątek) 17.30-19.30
Reinhard Albers Gdańsk und Lübeck. Parallelen und Unterschiede (Bildvortrag auf Deutsch)
Gdańsk konnte sich früher mit dem Beinamen Königin oder Perle der Ostsee schmücken. Lübeck wurde aufgrund seiner Funktion als Hauptstadt des Städtebundes der Hanse auch als Königin der Hanse bezeichnet. Innerhalb der Hanse nahmen beide Städte aufgrund zahlreicher politischer und wirtschaftlicher Privilegien eine herausragende Position ein, wodurch sie zeitweise zu den reichsten Städten Europas zählten.
Dieser Reichtum ermöglichte zahlreiche prachtvolle Bauten.
Wiederholte Kriegswirren hatten jedoch schwere Zerstörungen zur Folge. Im Fall von Gdańsk hat ein umfassender Wiederaufbau nach 1945 auf beeindruckende Weise zur Wiederherstellung eines historischen Stadtbildes beigetragen, vermutlich sogar schöner als je zuvor. In Lübeck ist das längst nicht in diesem Umfang erfolgt, aber immerhin stehen heute 1800 Gebäude unter Denkmalschutz. Ein Umstand der dazu beigetragen hat, dass die Lübecker Altstadtinsel im Jahr 1987 von der UNESCO zum Weltkulturerbe erklärt worden ist.
Nachdem Lübeck bereits 1937 unter den Nationalsozialisten seinen Status als freie Reichsstadt eingebüßt hatte, ist ein beträchtlicher Bedeutungsverlust zu verzeichnen. Bei der Neugründung des Bundeslandes Schleswig-Holstein nach dem Zweiten Weltkrieg musste Lübeck der Stadt Kiel den Vortritt als neue Landeshauptstadt überlassen. Eine Tatsache, die die Lübecker bis heute zutiefst schmerzt. Lübeck ist aktuell nur noch eine hoch verschuldete Provinzstadt von eher untergeordneter Bedeutung.
Gdańsk spielt hingegen auch in jüngerer Zeit eine herausragende Rolle. Hier befand sich die Wiege der unabhängigen Gewerkschaft Solidarność, die entscheidend zum Zusammenbruch der kommunistischen Regime im gesamten Ostblock beigetragen hat. Sozusagen ein Ort weltgeschichtlicher Bedeutung, der auch im aktuellen Bewusstsein der Polen eine herausgehobene Stellung einnimmt.
Reinhard Albers – der Historiker und Fotojournalist wurde 1955 in Kiel geboren. In seinem Geschichtsstudium bildete die polnische Geschichte einen seiner Schwerpunkte.
Davon ausgehend wurde in seiner späteren Tätigkeit als Reisejournalist Polen Gegenstand mehrerer Präsentationen und Reportagen.
28.06.2025 (sobota) 11.00-13.00
dr Andrzej Hoja Wystawa poświęcona mieszkańcom Pomorza Gdańskiego służącym w niemieckim wojsku w trakcie II wojny światowej (Oprowadzanie kuratorskie w Ratuszu Głównego Miasta)
W 2025 roku przypada osiemdziesiąta rocznica zakończenia II wojny światowej. Mimo upływu tak długiego czasu i zmian ustrojowych, które w tym okresie miały miejsce, mieszkańcy Pomorza Gdańskiego w dużym stopniu postrzegają największy w historii konflikt zbrojny z perspektywy centralnej Polski. Nie posługują się „swoją” pamięcią. Albo przynajmniej funkcjonują tu one dwie – ta oficjalna oraz ta lokalna. Ta druga często obowiązuje jednak jedynie w zaufanych kręgach takich jak rodzina czy najbliżsi. Nierzadko nieprzekazywana kolejnym pokoleniom, naturalnie zamiera.
Wystawa ukazuje jeden z aspektów ostatniej wojny, tak różny na Pomorzu od tego, co prezentuje edukacja formalna i polska kultura pamięci. Przyglądamy się na niej służbie mieszkańców naszego regionu w niemieckim wojsku w okresie drugiej wojny światowej. Wskazujemy przyczyny zjawiska, przebieg służby i jej skutki. Ekspozycja jest też opowieścią o często skomplikowanych losach tych, którym przyszło przywdziać niemiecki mundur. Jest próbą odpowiedzi na wiele pytań o przeszłość, które rodzą się w pomorskich rodzinach. Stanowi w końcu reakcją na panującą często ciszę i niewiedzę. Istotnym aspektem wystawy jest ukazanie pamięci o tytułowym doświadczeniu, zarówno tej w przestrzeni publicznej, jak i w miejscowych społecznościach czy rodzinach oraz zmiany w jej funkcjonowaniu na przestrzeni ostatnich dekad.
dr Andrzej Hoja – gdański historyk, archiwista, kurator. Od 2011 roku związany z instytucjami muzealnymi z Pomorza jako kurator w Pommersches Landesmuseum w Greifswaldzie, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum II Wojny Światowe w Gdańsku, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie czy Muzeum Gdańska, gdzie koordynuje także działania Gdańskiego Archiwum Historii Mówionej. Od 2023 roku ekspert w Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie.