W miniony piątek 28.11.25 mieliśmy przyjemność wysłuchać ostatniego wykładu w tym roku z cyklu „Zainspiruj się… niemiecką filozofią”. Wykład pt. „Melancholia rozumu. Przyczynek do fizjologii społecznej” przygotował i wygłosił dr Tomasz Siwiec.
O czym był wykład?
Człowiek współczesny wykazuje wręcz chorobliwe zainteresowanie stanem swojego zdrowia. Portale internetowe, prasa i telewizyjne reklamy podsycają tę społeczną neurozę, nieustannie informując o lawinowo wzrastających zachorowaniach na raka jelita grubego, kiłę i chorobę Parkinsona. Statystyki dowodzą corocznego wzrostu ilości spożytych leków; głównie przeciwbólowych i psychoaktywnych.
Tej współczesnej fiksacji na punkcie chorób ciała odpowiada godny uwagi brak zainteresowania chorobami wyższego porządku, które zgodnie z tradycją określimy chorobami ducha. Literatura światowa dostarcza nam wspaniałych przykładów postaw, działań i charakterów, wymykających się próbom sprowadzenia ich do symptomów zaburzeń somatycznych lub psychicznych. Egzystencjalne rozdarcie Hamleta, abulia woli Obłomowa, nadwrażliwość Wertera, wanitatywność Koheleta; to tylko najbardziej emblematyczne przykłady chorób ducha, które stały się tematami światowej literatury.
Gdzież jednak poszukiwać ratunku, gdy jakaś choroba ducha dotyka już nie konkretną jednostkę, a całe społeczeństwo, a może nawet cywilizację? W trakcie słynnego wykładu wygłoszonego we Wiedniu Edmund Husserl ostrzegał, że „największym niebezpieczeństwem dla Europy jest zmęczenie”. Nieco ponad pół wieku wcześniej Friedrich Nietzsche głosił żarliwe diatryby przeciwko duchowi ociężałości. Współcześnie – odwołując się do Nietzschego – niemiecki filozof Byung-Chul Han tropi chorobowe symptomy społeczeństwa zmęczenia, odnawiając tym samym zapoczątkowaną przez Saint-Simona ideę fizjologii społecznej.
Biorąc sobie do serca ostrzeżenia Nietzschego i Husserla, uznając trafność diagnoz Byung-Chul Hana oraz wspierając się rozpoznaniami Romano Guardiniego, Georga Steinera oraz Wolfa Lepeniesa, chcę wspólnie z Państwem zastanowić się, czy współczesna Europa nie jest dotknięta zaawansowaną postacią melancholii rozumu, której liczne symptomy, takie jak negatywność, nostalgia, znużenie czy pragnienie utopii jednoznacznie wskazują na poważną chorobę ducha, coraz bardziej osłabiającą żywotność umęczonej Europy.
Dr Tomasz Siwiec, urodzony w 1985 roku w Toruniu. Absolwent Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (2008) oraz Akademii „Artes Liberales” na Uniwersytecie Warszawskim (2011). Po ukończeniu studiów doktoranckich w zakresie filozofii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (2014) podjął pracę w sektorze prywatnym, a na gruncie humanistyki pozostał freelancerem. W swojej pracy badawczej zajmuje się problematyką z zakresu filozofii i krytyki sztuki, estetyki filozoficznej oraz etyki normatywnej. Publikował między innymi w „Ruchu Filozoficznym”, „Studiach z Historii Filozofii”, „Kulturze i Wartościach”, „Obiegu”.
