Nasze cykle spotkań polsko-niemieckich opierają się na koncepcji spotkań intelektualnych z różnymi tematami obejmującymi pogranicze spotkania dwóch kultur. Stąd różnorodność tematów, które proponujemy. Dzięki temu, mamy nadzieje, każdy znajdzie coś dla siebie.
- 17.05.2024 gościlismy w Centrum Herdera UG dr Katarzynę Wakułę, która wygłosiła u nas wykład pt. „Nastrojowość romantyczna jako miejsce wspólne malarstwa C.D. Friedricha i prozy Stefana Chwina”.
Podczas wykładu omówione zostały współczesne, literackie wymiary duchowości romantycznej, znanej z obrazów Caspara Davida Friedricha. Prelegentka przybliżyła także kategorie ponowoczesnego romantyzmu, melancholii i nastrojowości jako przestrzeni wspólnych malarstwu przedstawiciela romantyzmu niemieckiego i prozy Stefana Chwina („Hanemann”, „Esther”). Zarysowała ona ponadto sposoby przenikania malarskości w obręb utworu literackiego. Pokazała też, iż znamienny dla obrazów Friedricha i twórczości polskiego współczesnego pisarza rodzaj wrażliwości i nastrojowości to nadal aktualny dziś element podmiotowości, potrafiącej odnaleźć w doświadczeniu braku impuls do nowej dynamiki i działania.
Katarzyna Wakuła jest doktorem nauk humanistycznych i historyczką sztuki zajmującą się komparatystyką kulturową ze szczególnym uwzględnieniem relacji werbalno-wizualnych i korespondencji sztuk. Autorka książki „Korespondencja sztuk” (Warszawa 2016), tekstów naukowych i publicystycznych. Zawodowo związana z produkcją audiowizualną i translatoryką.
Dziękujemy bardzo VMG Video za nagranie.
2. 7.02.2025 mieliśmy przyjemność gościć dr. Bruno Aricha-Gerza z uniwersytetu w Aachen oraz dr. Jacka Kołtana z Europejskiego Centrum Solidarności z dyskusją panelową „Heinrich Böll Polen und die 'Solidarność’“.
Szeroko zakrojone zaangażowanie Heinricha Bölla obejmowało miedzy innymi obronę sprawy Solidarności. Został za to pośmiertnie odznaczony Medalem Wdzięczności Europejskiego Centrum Solidarności, wręczonym synowi Bölla René w 2015 r. przez ówczesnego dyrektora Basila Kerskiego. Laureat literackiej Nagrody Nobla z 1972 roku już wcześniej zajmował się Polską i stosunkami polsko-niemieckimi w swojej twórczości pisarskiej i dziennikarskiej: historia jego zaangażowania w tym temacie sięga od jego debiutu literackiego „Der Zug war pünktlich” („Pociąg był na czas”), który przenosi nas do wschodniej Polski, a obecnie Ukrainy w 1947 roku, do recenzji polskiej literatury i do lat 80-tych, kiedy to brał udział w konferencjach prasowych i oświadczeniach na rzecz działaczy związkowych i innych ruchów krytycznych wobec państwa. „Kwietnik wolności”, jak Böll nazwał kiedyś Polskę w przeciwieństwie do NRD, składał się dla niego również ze sceny gdańskiej – nasze spotkanie ma wyjaśnić te związki i różnice.
Bruno Arich-Gerz
Dr Bruno Arich-Gerz jest współautorem i współredaktorem książki „Heinrich Böll. O Polsce i Polakach. Wybór Pism”, zbioru i nowego przekładu pism o Polsce, który powstał w 2017 roku z okazji 100. rocznicy urodzin Heinricha Bölla we współpracy z Pawłem Piszczazowskim (Uniwersytet Warszawski). W latach 2017 i 2022 był on pisarzem-rezydentem w Heinrich Böll Cottage w Irlandii i jest autorem tekstów naukowych i publicystycznych na temat twórczości i życia Bölla.
Jeśli istnieje coś takiego, jak zmysł polityczny, to współczesny świat polityki powinien uczyć się go od Bölla. W okresie zimnej wojny podział świata na bipolarny system zdawał się nie tylko narzucać uproszczoną logikę dobra i zła, ale i daleko idące uproszczenia w myśleniu o możliwościach społecznej i politycznej zmiany. Był to czas tzw. Realpolitik, która zdefiniowała sztywne ramy politycznej wyobraźni, ukazując świat siły i zdecydowania. Uznała wojnę za kluczowy czynnik działań politycznych, a świat idei i moralnych rozstrzygnięć za pozbawiony znaczenia politycznego. Tej ułudzie uległo w Niemczech wielu i ulegają jej właściwie do dziś. Trzeba było Heinricha Bölla z jego ponadprzeciętną wrażliwością i wyczuciem, by zrozumieć, że Europa Środkowa i Wschodnia nie jest szarą strefą wpływów między Zachodem a Wschodem, lecz aktorem na politycznej scenie zaskakującym odwagą i twórczo przekraczającym granice tego, co możliwe. Böll dostrzegł od razu, że Realpolitik straciła u samego początku kontakt z rzeczywistością, i że możliwości zmiany otwierają się przed Europą dzięki ideom i moralnej wrażliwości tych, którzy świat pragną zmienić. Dziś, w innych, ale znowu dramatycznych warunkach, warto wrócić do wrażliwości Bölla i przyjrzeć się bliżej jego umiejętności przekraczania nazbyt dobrze znanych schematów i ograniczeń wyobraźni. Mamy czego się od niego nauczyć.
Jacek Kołtan
Dr Jacek Kołtan, filozof, politolog, wicedyrektor Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. Doktorat filozofii obronił na Freie Universität Berlin. Interesuje się rozwojem współczesnej teorii społecznej i politycznej, hermeneutyką, antropologią filozoficzną i fenomenologią. Jego wcześniejsze zainteresowania badawcze obejmują historyczną ideę solidarności, ruchy społeczne i nieliberalną demokrację. Jego publikacje obejmują min. pozycje „Solidarność, demokracja, Europa” (red., 2021), „Solidarność i kryzys zaufania” (red., 2016) oraz „Der Mitmensch. Zur Identitätsproblematik des sozialen Selbst ausgehend von der Frühphilosophie Martin Heideggers und Karl Löwiths” (2012).
Dyskusja była wyjątkowo ciekawa i pokazała, z jak dużym zrozumieniem dwóch powojennych pisarzy: Heinrich Böll i Günter Grass reagowali na wydarzenia historyczne w Polsce, szczególnie związane z NSZZ Solidarność.
3. 14.03.2025 gościliśmy u nas prof. Marion Brandt z Instytut Filologii Germańskiej UG z wykładem pt. „Spotkanie niemieckiego pisarza Alfreda Döblina z Polską w 1924 r.”
Alfred Döblin (1878-1957) to kluczowa postać literackiego modernizmu w Niemczech. Günter Grass nazywał go swoim mistrzem, a jego książka „Berlin Alexanderplatz. Die Geschichte vom Franz Biberkopf” (1929) do dziś jest najbardziej znaną powieścią związaną z Berlinem. Jesienią 1924 roku Döblin podróżował przez dwa miesiące po Polsce, potem przedstawił w literackim reportażu „Podróż po Polsce” – unikalny portret II Rzeczypospolitej.
Marion Brandt przygotowała nową edycję tej książki w wydawnictwie Fischer. W monografii „Alfred Döblins Reise in Polen. Eine textgenetische Studie. Mit editorischem Kommentar und der Rezeptionsgschichte des Buches” zrekonstruowała podróż Döblina na podstawie notatek i rękopisów zachowanych w spuściźnie autora i badała zabiegi, za pomocą których pisarz przekształcił swoje przeżycia w tekst literacki.
Na spotkaniu w Centrum Herdera opowiedziała o tym, co znaczyło spotkanie z Polską dla Döblina, co go interesowało i inspirowało, a co irytowało i zniechęcało w kraju sąsiedzkim. Opisała ona jego podróż jako spotkanie zasymilowanego zachodniego Żyda z kulturą Europy Wschodniej oraz przybliżyła nam jego pobyt w Gdańsku.
Prof. Marion Brandt – profesor literatury niemieckiej w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego – w swojej pracy naukowej zajmuje się stosunkami polsko-niemieckimi w literaturze, literaturą niemiecką XX w. oraz literaturą związaną z Gdańskiem.
4. 28.03.2025 mieliśmy przyjemność gościć u nas prof. Agnieszkę Gębczyńską-Janowicz z Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej z wykładem pt. „Współczesne krajobrazy pamięci na przykładzie Gdańska, Warszawy i Berlina”.
Wykład przeniósł nas w wielowątkowy świat krajobrazu pamięci we współczesnych miastach. Przyjrzeliśmy się, jak przestrzeń publiczna staje się miejscem, gdzie materialne nośniki pamięci – od pomników po drobne artystyczne instalacje – opowiadają historię, która ma kluczowe znaczenie dla tożsamości mieszkańców.
Zastanowiliśmy się nad rolą symbolicznych obiektów, takich jak pomniki czy wkomponowane w przestrzeń „potykacze”, które przywołują wydarzenia przeszłości, oraz nad większymi, monumentalnymi muzeami, które oferują bliższe zaznajomienie się z historią.
Podczas wykładu prelegentka omówiła także interesujące przykłady form upamiętnienia historii, które powstały w Warszawie, Berlinie i Gdańsku – miastach, gdzie współczesna historia wywarła ogromny wpływ na życie ich mieszkańców. Przykłady pokazane na wykładzie pozwoliły zrozumieć, jak pamięć kształtuje naszą przestrzeń i codzienność.
Prof. Agnieszka Gębczyńska-Janowicz (dr hab. inż. arch.) – architekt i profesor na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej. Laureatka Nagrody Gdańskiego Towarzystwa Naukowego i Prezydenta Miasta Gdańska dla młodych pracowników nauki oraz Stypendium naukowego dla wybitnego młodego naukowca MNiSzW.
Jest autorką prac naukowych o roli architektury w kształtowaniu współczesnych miejsc pamięci, między innymi monografii autorskich: „Rola architektury w tworzeniu miejsc pamięci – od połowy XX wieku do współczesności” (2010) oraz „Architektura na terenach byłych nazistowskich obozów koncentracyjnych. Funkcjonalna zmienność upamiętniania” (2019).
5. 6.06.2025 odbył się u nas ostatni w semestrze letnim 2025 roku wykład z cyklu „Spotkania polsko-niemieckie. Historia-Literatura-Sztuka”.