Od 2022 roku zorganizowaliśmy cztery cykle wykładów o Gdańsku i okolicach: „Gdańsk i okolice w czasach Johanna Gottfrieda Herdera”, „Gdańsk w czasach Johanna Gottfrieda Herdera” dotyczące XVIII wieku, „Gdańsk w XIX wieku” oraz „Gdańsk w XIX wieku na podstawie zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku”.
Dziękujemy WMG Video za nagranie większości z nich.
I. „Gdańsk i okolice w czasach Johanna Gottfrieda Herdera”
- Dr Ewa Barylewska–Szymańska „Gdańskie sypialnie w XVIII w. Miejsce snu, życia rodzinnego, towarzyskich spotkań?” Sypialnie w gdańskich kamienicach umieszczano od strony podwórza, co gwarantowało ciszę i zapewniało wypoczynek. Łóżka gospodarzy wyposażano w wiele piernatów i poduszek zapewniających komfort. Zapuszczone kotary wokół łóżek poprawiały warunki termiczne, co było istotne szczególnie zimą. Odmiennie niż jesteśmy do tego przyzwyczajeni, obecnie sypialnie wykorzystywano także w ciągu dnia. Wnętrza te były miejscem życia rodzinnego, niekiedy nawet nieformalnych spotkań towarzyskich. Można było tu spożyć niewielki posiłek i wypić ciepłe napoje. W rodzinnej sypialni miejsce snu znajdowały też młodsze dzieci. Informacje na temat gdańskich sypialni czerpiemy z różnych źródeł archiwalnych. Gdy badamy je, łączymy ze sobą różne wątki, to wyłania się obraz, który pozwala na „zrekonstruowanie” życia gdańszczan w osiemnastym stuleciu.
Dr Ewa Barylewska–Szymańska, Zastępca Dyrektora ds. Merytorycznych w Muzeum Gdańska, kierownik Domu Uphagena w Gdańsku jest historyczką kultury materialnej, sztuki i architektury. Jej zainteresowania badawcze to historia architektury i historia wnętrz, rzemiosło artystyczne i życie codzienne XVIII–XX wieku oraz historia ochrony zabytków i muzealnictwa XIX i XX w. w Gdańsku i Europie Północnej. Autorka ponad 100 publikacji, w tym książki „Od piwnic po strych. Wnętrza domów gdańskich drugiej połowy XVIII wieku” (2015) wydanej wspólnie przez Instytut Historii PAN oraz Muzeum Historyczne Miasta Gdańska.
2. Dr Magdalena Sacha „Gdańszczanie 1799 roku w oczach Augusta von Lehndorffa” August Adolf Leopold von Lehndorff-Bandels (1771-1820) był jedną z barwniejszych postaci końca XVIII w. na Pomorzu Gdańskim. Był to „człowiek niezwykły, ruchliwy, twórczy, błyskotliwy, piszący po niemiecku, włosku, francusku, tworzący dramaty, powieści, prace naukowe, relacje z podróży; jako wydawca wspomagający też innych” (P. Kąkol, 2009). Prekursorskim jak na ówczesne warunki pismem wydanym przez Lehndorffa był traktat o konieczności kształcenia kobiet autorstwa Louise von Krockow (1793). To właśnie z dworem Krockowów w Krokowej połączyły Lehndorffa szczególne więzi – tu wystawiano jego dramaty w leśnym amfiteatrze, tu w niedalekim Godętowie zbudował dworską scenę teatralną, tu wreszcie zakochał się po uszy w młodziutkiej córce hrabiny.
Hrabia Lehndorff po przeprowadzce do Gdańska w 1799 r. opublikował modną powieść epistolarną pt. „Meine Reise ins blaue Ländchen” („Moja podróż do błękitnego kraiku”). W powieści szczególną rolę zajmuje Gdańsk jako miasto kupców i kolekcjonerów. Co poruszało jego mieszkańców, czym zasłużyli sobie na pochwały, a czym na krytykę literackiego geniusza i utracjusza? Jak oceniał urodę Gdańszczanek i zajęcia codzienne Gdańszczan? W trakcie spotkania dowiemy się, jak Lehndorff, przybysz z Prus, patrzył na mieszkańców tego miasta.
Dr Magdalena Izabella Sacha: polonistka, germanistka, tłumaczka i muzealniczka. Studiowała w Warszawie, Gdańsku i Jenie. W latach 2001-2009 prowadziła Muzeum Regionalne w Krokowej. Od 2004 r. pracuje jako adiunkt w Zakładzie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Gdańskiego. Ostatnio wydała trzytomową publikację pt. „Edukacja kobiet na Pomorzu Gdańskim w początkach XIX wieku. Działalność Louise von Krockow” (Gdańsk 2021), zawierającą między innymi tłumaczenie traktatu pedagogicznego „Radą i czynem ku dobremu dziełu”, którego pierwszym wydawcą był A.A.L. von Lehndorff.
II. „Gdańsk w czasach Johanna Gottfrieda Herdera”
- Prof. dr hab. Marion Brandt „Johanna Schopenhauer. Portret wyjątkowej Gdańszczanki”
Joanna Schopenhauer – jedna z najwybitniejszych kobiet swoich czasów, to nie tylko powieściopisarka, ale także animatorka kultury, która organizowała elitarne spotkania towarzyskie przyciągające wybitne osobistości, wśród których był nawet Johann Wolfgang von Goethe. Jej „Gdańskie wspomnienie z młodości” przedstawiają wielobarwny obraz jej rodzinnego miasta i są jednym z najpiękniejszych literackich portretów Gdańska.
Marion Brandt przybliży nam niecodzienną biografię i postać Johanny Schopenhauer. Prześledzimy razem jej drogę edukacji, zapoznamy się z jej marzeniami o byciu artystki, odważnymi decyzjami wpływającymi na jej drogę życiową i karierę pisarską, a także z jej relacjami rodzinnymi i przyjacielskimi. Poznamy jej antypruskie, republikańskie poglądy i pojedziemy razem z nią w podróż przez Europę Zachodnią.
Prof. dr hab. Marion Brandt – profesor literatury niemieckiej w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego – w swojej pracy naukowej zajmuje się stosunkami polsko-niemieckimi w literaturze, literaturą niemiecką XX w. oraz literaturą związaną z Gdańskiem.
2. Dr Anna Sobecka „Kultura kolekcjonerska osiemnastowiecznego Gdańska”
Zainteresowanie zbieraniem dzieł sztuki, ale także naturaliów i ich przedstawień rozwijało się w Europie od czasów nowożytnych. Gdańsk, który stał się ważnym ośrodkiem artystycznym i handlowym już w XVI i XVII wieku był w tym kontekście wyjątkowy. Artyście bowiem bardzo wcześnie zaczęli współpracę z kolekcjonerami-badaczami, takimi jak Heweliusz czy Gottwald tworząc nie tylko przedstawienia malarskie, rysunki czy inne dzieła sztuki. To dało podstawy do rozwoju wielkich kolekcji przyrodniczych rodzin Breyne czy Klein. Zbieracze jednak nie poprzestawali na gromadzeniu, wspierali też rozwój ambicji artystycznych swoich dzieci, dzięki czemu powstawały kolekcje rysunków gdańskich rysowniczek. Dzięki kontaktom z Europą Zachodnią do miasta sprawdzano wiele dzieł z Holandii, Flandrii i innych krajów, ale także zasoby świetnych dzieł autorstwa gdańskich artystów pozwalały na dekorowanie domów miejskich i willi za miastem licznymi obrazami, rzeźbami czy dziełami rzemiosła. Powstające w Gdańskie II połowy XVIII wieku kolekcje, takie jak zbiory Gottfrieda Schwartza, Carla Benjamina Lengnicha czy Jacoba Kabruna dorównywały bogactwem dzieł sztuki i naturaliów współczesnym muzeom. Wykład ma na celu przypomnienie świetności gdańskiego kolekcjonerstwa artystycznego.
Dr Anna Sobecka urodzona poznanianka, z wyboru gdańszczanka, studiowała historię sztuki na UMK w Toruniu. W latach 2008–2009 pracowała w Gabinecie Rycin Muzeum Narodowego w Poznaniu, a w latach 2010–2014 w Muzeum Zamkowym w Malborku, gdzie przygotowała m.in. wystawę stałą „Bursztynowe konteksty”. W pracy dydaktycznej łączy teorię z doświadczeniem muzealniczym i kuratorskim. Od 2014 roku pracuje w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego. Anna Sobecka w swych badaniach koncentruje się na sztuce nowożytnej, ze szczególnym uwzględnieniem północnego malarstwa i grafiki oraz na kulturze artystycznej Gdańska. Autorka książki „Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku. O kulturze kolekcjonerskiej miasta”.
3. Alicja Andrzejewska–Zając „Daniel Chodowiecki i fenomen osiemnastowiecznej grafiki narracyjnej”
Dwieście pięćdziesiąt lat temu Daniel Chodowiecki odbył podróż z Berlina do rodzinnego Gdańska, którą zilustrował ponad stoma rysunkami. Jest to narracja na miarę współczesnego komiksu, którego bohaterem jest sam autor. Chodowiecki zamienił niezwykle popularną w osiemnastowiecznej Europie formę opisu podróży w sekwencje obrazowe tworząc dzieło o niezwykłej wartości dokumentacyjnej. Obecnie rysunkowy dziennik artysty znajdujący się w Akademie der Künste w Berlinie pozostaje jednym z ważniejszych źródeł na temat osiemnastowiecznego Gdańska. To właśnie ten niezwykły dar obserwacji i przenikliwość spojrzenia, które możemy dostrzec w tym krótkim, ośmiotygodniowym, gdańskim epizodzie jego twórczości, uczyniły Chodowieckiego jednym z najbardziej rozchwytywanych oświeceniowych ilustratorów. Liczne miniaturowe ryciny, winiety, karty tytułowe jego autorstwa zdobiące najbardziej poczytne wówczas wydawnictwa rozsławiły nazwisko gdańszczanina w całej Europie i cieszyły się ogromną popularnością wśród ówczesnych kolekcjonerów, także w Gdańsku.
Czy popularność Chodowieckiego wynikała wyłącznie z jego wyjątkowego talentu? Co artysta chciał przekazać za pomocą swojej twórczości? Jaką funkcję pełniła ilustracja w literaturze oświeceniowej i dlaczego w Gdańsku znajduje się jeden z największych zespołów rycin i rysunków tego artysty w Europie?
Alicja Andrzejewska-Zając – kustoszka w Pracowni Grafiki Oddziału Sztuki Dawnej Muzeum Narodowego w Gdańsku, absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Gdańskim. Autorka oraz współautorka wielu wystaw, publikacji naukowych i popularno-naukowych. Jej zainteresowania badawcze to historia grafiki europejskiej i kolekcjonerstwa.
4. Dr Magdalena Sacha „Damy oświecone acz bez gracji”
Zapraszamy do udziału w wykładzie historyczno-socjologicznym, który poświęcony będzie tematyce życia kobiet w Gdańsku i okolicach w XVIII wieku. Podczas tego spotkania przeniesiemy się w czasie do epoki Herdera, skupiając uwagę na różnych aspektach życia społecznego, kulturowego i codziennego kobiet tamtych czasów.
Podczas wykładu dr Magdalena Sacha przybliży nam historię i obyczaje ówczesnego społeczeństwa, skupiając się na roli, jaką pełniły kobiety w tamtego okresu. Poznamy nie tylko ich codzienne wyzwania, ale także wkład w rozwój sztuki, nauki i życia społecznego. Przyjrzymy się edukacji kobiet, różnego rodzaju rolom, które miały do spełnienia w rodzinie, a także wpływowi na kształtowanie się ówczesnych norm i wartości.
W trakcie prezentacji zostaną przedstawione również inspirujące postacie kobiet, które odgrywały kluczową rolę w kształtowaniu społeczeństwa swoich czasów, jak na przykład Louise von Krockow. To wyjątkowa okazja, aby zgłębić tajemnice przeszłości i zrozumieć, w jaki sposób kobiety przyczyniły się do formowania kultury i społeczeństwa w Gdańsku i na Pomorzu.
Dr Magdalena Sacha – polonistka, germanistka, tłumaczka i muzealniczka, która studiowała w Warszawie, Gdańsku i Jenie. W latach 2001-2009 prowadziła Muzeum Regionalne w Krokowej. Od 2004 r. pracuje jako adiunkt w Zakładzie Kulturoznawstwa Uniwersytetu Gdańskiego.
5. Prof. Dariusz Kaczor „Gdańszczanie w konflikcie z prawem i społecznym obyczajem w XVIII wieku”
Wykład poświęcony był problematyce przestępczości jako zjawisku społecznemu w szerokim kontekście – od przestępczości kryminalnej po drobne wykroczenia na tle przemian politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturowych w Gdańsku w XVIII wieku. Omówione zostały formy zachowań społecznych w kontekście prawnej reglamentacji rzeczywistości miejskiej, w tym także elementy związane z klimatem racjonalizmu oświeceniowego, kwestie związane z dyscyplinowaniem społecznym. Zatem naszkicowany został pewnego rodzaju obraz społeczeństwa gdańskiego w XVI wieku oscylującego pomiędzy normami prawnymi i społecznymi a występkiem i zachowaniami odbiegającymi od normy.
Dr hab. Dariusz Kaczor, prof. UG, pracownik Zakładu Historii Gdańska, Pomorza i Regionu Nadbałtyckiego w Instytucie Historii Uniwersytetu Gdańskiego. Interesuje się kwestiami ustrojowo-prawnymi i społeczno-kulturowymi miast i mieszczaństwa w basenie Morza Bałtyckiego w późnym średniowieczu i epoce nowożytnej. Opublikował m. in. monografie poświęcone przestępczości kryminalnej i wymiarowi sprawiedliwości w Gdańsku XVI-XVIII wieku, kulturze sanitarnej w miastach Prus Królewskich w epoce nowożytnej, jest również współwydawcą ośmiotomowej edycji gdańskich ksiąg obywatelskich z lat 1536-1814. W ostatnim czasie prowadzi badania nad zagadnieniem konfliktów interpersonalnych oraz konsumpcji żywnościowej w miastach nadbałtyckich w XVI-XVII wieku.
III. „Gdańsk w XIX wieku”
- Dr. Janusz Mosakowski „Codzienność XIX-wiecznego Gdańska w literaturze, pamiętnikach i prasie”.
Wciąż wiemy za mało o historii społecznej, kulturze materialnej i codzienności miasta w XIX-wieku, a o specyfice Gdańska w tym czasie można opowiedzieć analizując i interpretując liczne wydarzenia, ślady i tropy obecne w literaturze pięknej i użytkowej, pamiętnikach, wspomnieniach i lokalnej prasie. Stanowią one swoiste dokumenty pamięci, rejestrujące nie tylko fakty, ale także ich prezentację i ocenę, dokonywaną przez gdańszczan, Pomorzan, Niemców i Polaków. Jakie wydarzenia budziły emocje w XIX-wiecznym Gdańsku, jak wyglądała codzienność w centrum miasta i na jego peryferiach, jak się bawiono, czym pasjonowano, a czym martwiono – na te i inne pytania spróbował odpowiedzieć gedanista z Uniwersytetu Gdańskiego – filolog i tłumacz dr Janusz Mosakowski.
Dr Janusz Mosakowski, pracownik naukowy Instytutu Filologii Polskiej UG, autor książki „Dzieje Gdańska w niemieckiej powieści historycznej”, tłumacz literatury naukowej i pięknej o Gdańsku (Peter Oliver Loew „Gdańsk i jego przeszłość”, Johannes Trojan „Mój ojciec, kupiec”, Felix Scherret „Dolar drożeje!”, Marie Sansgêne „Wspomnienia z młodości ubogiej służącej”, Richard Teclaw „Reportaże z Wolnego Miasta 1926-1928”), kierownik pracowni badawczej „Literackie Trójmiasto”, stały współpracownik gdańskiego kwartalnika „30 Dni”, licencjonowany przewodnik trójmiejski.
2. Dr Magdalena Mielnik „Saga rodu Meyerheimów: poprzez historię gdańskiej rodziny o malarstwie XIX wieku”
Wiek XIX nazywany jest wiekiem zmian, co odnosi się także do sztuki. Losy wywodzącej się z Gdańska malarskiej familii Meyerheimów pozwolą nam przybliżyć historię malarstwa oraz zmian w postrzeganiu artystów przez samych siebie. Artyści z trzech pokoleń tej rodziny kształtowali charakter malarstwa gdańskiego XIX wieku. Malarze z tej rodziny są też związani z dwiema bardzo ważnymi dla Gdańska instytucjami: powstałą w 1803 roku Królewską Szkołą Sztuk Pięknych oraz założonym prawie 70 lat później Muzeum Miejskim w Gdańsku. Najsłynniejszym przedstawicielem rodu był Friedrich Eduard Meyerheim, którego obrazy określano mianem „poezji optymizmu”, na spotkaniu przybliżymy także twórczość jego ojca, znakomitego portrecisty, braci oraz synów, w tym Paula, profesora na Berlińskiej Akademii, malarza zwierząt, postępu i obrońcy tradycji jednocześnie.
Dr Magdalena Mielnik – doktor historii sztuki, kuratorka Oddziału Sztuki Dawnej Muzeum Narodowego w Gdańsku. Interesuje się sztuką Gdańska czasów nowożytnych, historią muzealnictwa i badaniami proweniencyjnymi.
3. Dr Marta Koperska-Kośmicka „Wewnątrz okola wałów istny raj” (J.W. von Goethe, Faust) – co widzieli na Żuławach XIX-wieczni podróżnicy
Wiek XIX to okres kiedy literatura podróżnicza przeżywa ogromny rozkwit. W relacjach z podróży pojawiają się egzotyczne krainy, spektakularne budowle czy ekscytujące przygody. To także zapisy z codzienności, przedstawiające z dziennikarską dokładnością każdy przejechany kilometr, każde spotkanie z „tubylcem”. Co mogli zobaczyć na XIX-wiecznych Żuławach Wincenty Pol, Ludwik Passarge czy Rudolf Foss? Wykład będzie próbą spojrzenia na żuławski krajobraz i zabytki Delty oczami XIX-wiecznych podróżników.
Marta Koperska-Kośmicka – dr inż. arch., architektka, adiunkt WA PG, autorka pracy naukowej o architekturze na Żuławach (2015) i książki dla dzieci pt. Raptularz Żuławski (2019). Laureatka Nagrody Premiera dla najlepszych polskich doktoratów, stypendystka Marszałka Województwa Pomorskiego (InnoDoktorant, Twórca Kultury). Jej monografia Dom podcieniowy na Żuławach została wyróżniona jako jedna z najlepszych publikacji akademickich na Poznańskich Targach Książki oraz otrzymała „Nagrodę Magellana” w konkursie „Najlepsze publikacje turystyczne” Warszawskich Targów Książki.
VI. „Gdańsk w XIX wieku na podstawie zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku”
- Dr Dobromiła Rzyska-Laube „Szlachta w mieście. Związki Sierakowskich i innych ziemian z Gdańskiem”
Przedmiotem prezentacji „Szlachta w mieście. Związki Sierakowskich i innych ziemian z Gdańskiem” były przeróżne powiązania znanych i mniej znanych ziemian z okolic Sztumu ze stolicą Pomorza Nadwiślańskiego.
Na spotkaniu zarysowany zostanie krąg elity nowożytnego Gdańska – Guldensternów, Zawadzkich oraz Steffensów, a potem przyjrzymy się ich kontaktom z Ziemią Sztumską. Następnie szerzej omówione zostaną związki ziemian z Powiśla ze stolicą Pomorza Nadwiślańskiego w XIX i XX w.
Najbardziej znanymi ziemianami z tych terenów byli właśnie przedstawiciele rodziny Sierakowskich, którzy przez kilka pokoleń związani byli z życiem politycznym, gospodarczym i kulturalnym Gdańska. Antoni Sierakowski był deputowanym do sejmików i podtrzymywał kontakty z gdańskimi artystami, Maria z Sołtanów Sierakowska wraz synem Adamem poszukiwała w Gdańsku dzieł sztuki, a jej brat Adam Lew Sołtan oprócz zainteresowań antykwarskich podtrzymywał relacje ze spiskowcami. Natomiast Stanisław Sierakowski w okresie międzywojennym współpracował z delegacją Rządu Polskiego w Gdańsku, a jego żona Helena korespondowała z Willim Drostem, Dyrektorem Muzeum Miejskiego. Wspomniane zostaną także związki z Gdańskiem ziemiańskiej rodziny Donimirskich oraz spokrewnionego z Sierakowskimi Aleksego Hussarzewskiego.
Dr Dobromiła Maria Rzyska–Laube – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie „nauki o sztuce”. Rozprawę doktorską pod tytułem: „Zbiory artystyczne polskich ziemian na Pomorzu Nadwiślańskim od końca XVIII wieku po czasy dzisiejsze” obroniła w 2019 roku u prof. dr hab. Małgorzaty Omilanowskiej. Dobromiła Rzyska-Laube jest adiunktem w Muzeum Tradycji Szlacheckiej w Waplewie Wielkim, oddziale Muzeum Narodowego w Gdańsku.